| الوصف: |
Karadağ'ın Bar kenti, 1571'de Osmanlıların eline geçerek İşkodra sancağının bir parçası hâline gelmiştir. Sonraki dört asırlık dönemde burada konuşulan Türk ağzı, Osmanlı İmparatorluğu'nun kültürel merkezlerinden uzak, çok uluslu, çok kültürlü ve çok dilli olan Batı Balkan ağız bölgesinin uç noktasında izole bir şekilde gelişmiştir. Bar Türk ağzı 1960'lı yıllardan bu yana pasif durumdadır. Günümüzde bu ağzı bilen ancak aktif olarak kullanmayan sadece yirmi kadar yaşlı insan kalmıştır. Bu durum sözü edilen ağzın yok olma sürecine girmeye başlayacağını göstermektedir. Bar Türk ağzının sözlüksel-anlamsal çözümlemesinin temelini, Bar doğumlu Türk kökenli yazar Sead Gano Şlakoviç'in, Rjednik osmanske leksike barskoga kraja (Bar Yöresi Osmanlı Kelimeleri Sözlüğü) adlı eseri (2013, 2019) oluşturmaktadır. Sözlüğün 2019 yılında yapılan ikinci baskısında yeni madde başı sözler eklenip transkripsiyonda da bazı yenilemeler yapılmıştır. Sözlük 20. yüzyıla ait bilim ve teknoloji sözcükleri ve Müslümanlara ait kadın ve erkek adlarını içermemektir. Türk bilim camiası tarafından henüz bilinmeyen 3163 kelime (örneğin: bagana (bağana/ bağanak), japagi (yapağı), Ser&t (şirret), bük (büyük), darmâr (cârumar, târmar) zeng (zenne), ziba (zibâ), sâdak (saçak), $&gırt (şâkirt), oröz (horoz), ağari' (haşarı), dğübe'(cüppe, cübbe)) ve 186 deyimden (örneğin: Pöndir ekmek, âzir jem&k; Böza dibi akıli; Esâi döst dusmân ölmâz; Ihtijârlık maskaralik, Anâ babâ etöj evljâd dekğj) oluşan bu sözlük, Batı Balkan Türk ağzına ait olan Bar Türk ağzı özelliklerini barındıran tek sözlüktür. Yerel ağızların kelime hazinesini ele alan sözlük bilimi ve sözcük bilimi araştırmaları, günümüz ağız araştırmalarında önemli bir yer almaktadır. Sözünü ettiğimiz Bar ağzı sözlüğü bir zamanlar bu bölgede kullanılmış ağzın unutulmaktan korunmasını sağlayan bir hazine olmasının yanı sıra bu bölgedeki Türk dilini kullanan topluluğun maddi ve manevi yaşamının eş zamanlı bir kanıtı niteliğindedir. Aynı zamanda bu ağız ile diğer Batı Balkan Türk ağızları arasındaki sözlük-dil bilgisi düzeyindeki ilişkilerin belirlenmesi için faydalı bir materyaldir. Bildirimizde yapılacak olan Bar ağzı ve genel ağız araştırmaları için çok değerli bir kaynağı oluşturan bu sözlüğün sözlüksel-anlamsal çözümlemesinin Türkiye Türkçesi ağız araştırmalarına katkı sağlayacağı umulmaktadır. |
