| الوصف: |
Geleneksel Diyarbakır kent dokusu, Mezopotamya'nın kuzeyinde Dicle Nehri kıyısında yer alan bir bazalt platosu üzerinde kurulu surlarla çevrili bir kale kenttir. Önemli idari ve ticari merkezlerden biri olan Diyarbakır, büyük mıntıkaları birbirine bağlayan askeri ve ticari yolların kavşağında yer almaktadır. Tarihi Sur içi bölgesinin ne zaman kurulduğu kesin olarak bilinmemekle beraber, İç kalede yapılan kazılardan kent yerleşiminin İ.Ö. 3000 yıllarına kadar ulaştığı anlaşılmaktadır. Diyarbakır tarihi dönemlerde farklı inançlara sahip birçok medeniyete ev sahipliği yapmış bir kenttir. Her dönemde birçok yapı türü inşa edilmekle beraber, bunlar içerisinde dini yapılar önemli bir yere sahiptir. Farklı inançlara ait bu ibadet mekanları kent dokusu içerisinde farklı yerlerde konumlanmıştır. İslamiyet döneminde yapılmış 14 adet cami günümüze ulaşmıştır. Bu yapılardan biri Emeviler, biri Nisanoğulları, beşi Akkoyunlu, yedisi de Osmanlı dönemi yapılarıdır.Osmanlı mimarlığının yoğun yapılaşma sürecinde olduğu dönem Mimar Sinan'ın Hassa Mimarlar Ocağının başında bulunduğu 1539-1588 yıllarını barındıran dönemdir. Osmanlı Devleti fethettiği topraklardaki kentlerde birçok yapı inşa ederek bu kentlerin gelişimine katkı sağlamıştır. Osmanlı Döneminde Diyarbakır, İran sınırına yakın olması sebebiyle ayrı bir öneme sahip olduğundan, kentte birçok yapı inşa edildiği dönemin yazılı kaynaklarından anlaşılmaktadır. Dönemin kaynaklarından Tuhfetü'l Mi'marin isimli yazmada Mimar Sinan'ın Diyarbakır'da yedi eser yaptığı öğrenilmektedir.Tarihi Diyarbakır İskender Paşa Cami bir Mimar Sinan eseri olarak bilinmektedir. Tarihi Suriçi Kentsel Sit Alanı bölgesinin kuzeybatı diliminde kendi ismiyle anılan İskender Paşa Mahallesi'nde yer alan bir kültür mirasıdır. Mülhak `İskender Paşa Vakfı` adına kayıtlı olan yapının avlusuna kuzey, güney ve doğu yöndeki kapılardan ulaşılmaktadır. Parsel alanı içerisinde cami ile birlikte, doğuda hazire alanı, kuzeyde şadırvan, kuzeybatıda muhdes tuvalet ve gasilhane bulunmaktadır. Cami bölümü ise kare planlı ve merkezi tek kubbeli harim, son cemaat yeri ile tabhanelerden oluşmaktadır. Doğusunda kaidesi kare planlı, silindirik gövdeli tek şerefeli bir minare bulunmaktadır.Diyarbakır İskender Paşa Cami, Mülhak Vakıf mülkiyeti eseri olduğundan Kamu kurum ve kuruluşların yatırım programlarında yer alamamıştır. Bu nedenle yapıya yönelik daha teknik donanımlı proje çalışması ve müdahaleler yapılamamıştır. Günümüze kadar daha çok Vakıf Mütevellilerinin kişisel kararları ile küçük ve kısmi müdahale uygulamalarına maruz kaldığından, ana sorunlar zamanla büyüyerek farklı hasarların oluşumunu tetiklemiştir. Bu bakımdan yapılan bu çalışma ile kentin kültür mirası içinde önemli bir yere sahip İskender Paşa Cami'ye yönelik restorasyon bilimi ışığında doğru tespit ve belgeleme çalışması ile rölöve çizimleri elde edilmiştir. Yapının her bölümü fotoğraflanmış, dönemsel araştırmalara dayalı restitüsyon projesi ile korumaya yönelik restorasyon projesi hazırlanmıştır.Bu çalışmada kentsel sit alanı içerisinde yer alan Diyarbakır İskender Paşa Caminin Mimar Sinan Dönemi bir yapı olarak belgelenmesi ve koruma sorunlarının tespit edilerek çözüm önerilerinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Mimar Sinan'ın sanat anlayışı incelenerek yapım tekniği irdelenmiş, yapının rölöve çizim ve fotoğraflarla belgelenmesi sağlanmıştır. Kentteki diğer camiler, 16. Yüzyıl yapım özellikleri, Sinan eserlerinin değerlendirmesi yapıdan elden edilen bilgilerle bir araya getirilmiş, restitüsyon proje ve analizleri hazırlanmıştır. Koruma ilkeleri ve hukuki ilkeler doğrultusunda camiye yönelik müdahale kararları geliştirilmiştir. Bu çalışma ile ilgili kurum veya kuruluşlar vasıtasıyla cami restorasyonunun yapılması ve bu nadide eserin özgün olarak gelecek kuşaklara aktarılması hedeflenmektedir.Anahtar Kelimeler: Diyarbakır, İskender Paşa Cami, Mimar Sinan, Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon, Koruma The traditional Diyarbakir urban texture is a fortress city surrounded by walls built on a basalt plateau on the banks of the Tigris River in the north of Mesopotamia. Diyarbakır, one of the important administrative and commercial centers, is located at the crossroads of military and commercial roads that connect large districts. Although it is not known exactly when the historical inner city area was established, it is understood from the excavations carried out in the inner fortress that the city settlement dates back to 3000 BC.Diyarbakır is a city that has hosted many civilizations with different beliefs in historical times. Although many building types have been built in every period, religious buildings have an important place among them. These places of worship belonging to different beliefs are located in different places within the urban texture. 14 mosques built during the Islamic period have survived. One of these structures is an Umayyad Dynasty period building, one belongs to Nisanogulları period, five are Akkoyunlu and seven are Ottoman period buildings. The period, when Ottoman architecture was in the process of intense construction, was the period between 1539-1588, when Mimar Sinan was at the head of the Hassa Architects Group. The Ottoman Empire contributed to the development of the cities by building many structures in the cities in the lands it conquered. It is understood from the written sources of the period that many buildings were built in the city since Diyarbakir had a special importance due to its proximity to the Iranian border during the Ottoman Period. In the article titled Tuhfetü'l Mi'marin, one of the sources of the period, it is learned that Mimar Sinan made seven works in Diyarbakır.Historical Diyarbakır İskender Pasha Mosque is known as a work of Mimar Sinan. It is a cultural heritage located in İskender Pasha Neighborhood, which is known by its name in the northwestern part of the Historical Suriçi Urban Protected Area. The courtyard of the building registered in the name of the added `İskender Pasha Foundation` is accessed through the gates in the north, south and east directions. In the parcel area, there is a mosque with a fountain in the east, a sanctuary in the northwest, and a bath (a place where the deceased are washed and prepared for burial) in the northwest. The mosque section consists of a square plan and a harem whose centre is single domed, the last congregation place and the tabhanes. In the east, there is a single-balcony minaret with a cylindrical body and a pedestal square. Since Diyarbakır İskender Pasha Mosque is a property of Mülhak Foundation, it has not been included in the investment programs of public institutions and organizations. For this reason, more technically equipped project work and interventions for the building could not be made. Since the foundation has been subjected to minor and partial intervention practices with the personal decisions of the Foundation Trustees until today, the main problems have grown over time and triggered the formation of different damages. In this regard, with the help of restoration science for the İskender Pasha Mosque, which has an important place in the cultural heritage of the city, the drawings of the surveys were obtained with the correct identification and documentation work. Each part of the building was photographed; a restitution project based on periodic researches and a restoration project for conservation were prepared.In this study, it is aimed to document the Diyarbakır İskender Pasha Mosque, which is located in the urban conservation area, as a structure of the Mimar Sinan Period and to identify the protection problems and develop solutions. Mimar Sinan's understanding of art and his construction technique was examined, and the building was documented with drawings and photographs. Other mosques in the city, the 16th century construction features, the evaluation of Sinan works were combined with the information obtained from the building, and restitution projects and analyzes were prepared. In line with the principles of conservation and legal principles, intervention decisions for the mosque have been developed. With this study, it is aimed to carry out the restoration of the mosque by means of the relevant institutions or organizations and to transfer this rare work to the next generations.Key Words: Diyarbakır, İskender Pasha Mosque, Mimar Sinan, Survey, Restitution, Restoration, Conservation 299 |
